آموزش پیوند کووالانسی نهم
امتداد خطوط میدان از مرکز الکترون یا میدان الکتریکی ، خارج و حول مرکز به صورت دوایری تو در تو و پیوسته در می‌آید که میتوانیم آن را یک میدان الکتریکی بسته و تا بینهایت در نظر بگیریم ، برای اینکه این میدان دایره‌ای شکل هیچ آغاز و پایانی ندارد . همانطور که میدانیم ، هرگاه میدان الکتریکی در فضا برقرار شود ، میدان مغناطیسی عمود بر امتداد آن پدیدار خواهد شد و برعکس آن نیز صادق است که به مجموعه این دو میدان در فضا ، میدان الکترومغناطیسی گفته میشود .
در شکل فوق نمای الکترون ( سطح دایره‌ای قرمز رنگ ) از پهلو و در حال دوران حول محور عمودی نشان داده شده است ، به گونه‌ای که اگر از بالا به آن بنگریم جهت چرخش آن موافق جهت چرخش عقربه‌های ساعت خواهد بود . خطوط افقی سیاه رنگ ، میادین الکتریکی و فلش قرمز رنگ جهت میدان الکتریکی از روبرو را نشان میدهد که در این صورت جهت فلشهای آبی رنگ ، جهت میدان مغناطیسی تشکیل شده را نشان میدهد .
پیوند کووالانسی چیست ؟
بر خلاف تشکیل پیوند یونی ، اتم‌ها برای رسیدن به آرایش گاز نجیب ( آرایش هشت‌تایی ) به جای از دست دادن یا پذیرفتن الکترون ، آن را میان خود به اشتراک می‌گذارند . در این حالت میان دو اتم پیوندی بوجود می‌آید که پیوند کووالانسی گفته میشود . به طور مثال پیوند کووالانسی ساده بین دو اتم هیدروژن را در نظر می‌گیریم . با نزدیک شدن اتم‌های هیدروژن به یکدیگر ، میان دو الکترون از دو اتم یک نیروی جاذبه مغناطیسی قوی ایجاد میشود ، برای اینکه این دو الکترون تمایل شدیدی برای تشکیل یک زوج الکترون – الکترون و پر کردن یک اوربیتال دارند ( یعنی ۱S ) . همین وضعیت برای پروتون‌های هسته برقرار است ، یعنی آنها نیز تمایل به تشکیل یک زوج پروتون – پروتون را دارند ، برای اینکه آنها بار الکتریکی داشته و با دوران ( اسپین ) خود ، میدان مغناطیسی تولید می‌کنند که باعث تشکیل زوج پروتون – پروتون میشود . در هنگام تشکیل پیوند کووالانسی چنین به نظر میرسد که اثر جاذبه مغناطیسی الکترونها و پروتونها نسبت به هم نوع خود بیش‌تر از مجموع نیروهای دافعه‌ای الکتریکی میان دو هسته و میان دو الکترون است و این دو نیرو در حد فاصلی از هم به تعادل میرسند که به آن طول پیوند در ملکول هیدروژن گفته میشود . آنچه که مسلم است این فاصله ثابت نبوده و در حال تغییرات جزیی است که باعث نوسان و لرزش ملکول هیدروژن میشود . این پیوند کووالانسی انرژی‌زا بوده و معادل ۴۳۶ کیلو ژول بر مول انرژی آزاد می‌کند که ناشی از کاهش پتانسیل الکترومغناطیسی موجود در اتم هیدروژن است و ما برای گسستن این پیوند در ملکول هیدروژن ، مجبوریم این انرژی را مجددا مصرف کنیم . در واکنش هسته‌ای همجوشی این فاصله پیوند مابین پروتونها ( هسته‌ها ) فوق‌العاده کم شده و هسته‌های جدید تشکیل میشوند و در نتیجه ، انرژی بسیار زیادی آزاد میشود ، برای اینکه انرژی پیوند با فاصله پیوند رابطه عکس دارد E≈۱/r . یعنی هر چه قدر فاصله پیوند کوتاه‌تر شود انرژی پیوند افزایش پیدا خواهد نمود . در این حالت هسته‌ها مقدار بیشتری از پتانسیل الکترومغناطیسی خود را از دست داده و به صورت تابشهای الکترومغناطیسی آشکار و دفع خواهند شد . قدر مسلم زوج الکترون – الکترون تشکیل شده متعلق به هر دو لایه ۱S از دو هسته یا اتم هیدروژن است و این زوج در هر دو لایه حضور و چرخش یا دوران خواهد داشت . در واقع انرژی پیوند ملکول هیدروژن مربوط به انرژی پیوند زوج الکترون – الکترون و زوج پروتون – پروتون میشود ، البته متناسب با طول پیوندی که برقرار خواهند نمود .
آشنایی با مفاهیم :
پیوند کووالانسی غیر قطبی :
پیوندی است که در آن الکترون های پیوندی بین دو اتم همنام سازنده مولکول به طور مساوی پخش شده اند. مثل: H - H
پیوند کووالانسی قطبی :
پیوندی است که به دلیل تسهیم نامساوی الکترون های پیوندی بین دو اتم غیر همنام سازنده ی آن، بارهای جزئی ایجاد می شود. مثل: H - Cl
خصلت یونی جزئی :
کمیتی است بر حسب درصد که سهم قطبی بودن یک پیوند کووالانسی را نسبت به قطبی بودن آن، برای هنگامی که کاملاً یونی باشد بیان می کند.
منبع:
★ دبیرستان شهید مشکانی سبزوار ★